4. شکل‏گیرى دین شبکه‏اى

یکى دیگر از موضوعاتى که در آینده قابلیت رشد و گسترش دارد، دین شبکه‏اى است. دین شبکه‏اى به وسیله گسترش تبلیغات خارج از کشور و تأسیس سازمان‏هاى شعبه‏اى عمل نمى‏کند؛ بلکه مى‏کوشد براى فعالیت‏هاى اجتماعى-مذهبى که به وسیله گروه‏هاى مذهبى ترویج مى‏شود، هوادارانى جهانى پیدا کند. بنابراین، شرکت در انواع مختلف جنبش‏هاى اجتماعى همچون: جنبش‏هاى صلح، حفاظت از محیط زیست و جنبش‏هاى اصلاح اجتماعى را اشاعه مى‏دهد. در این مورد، گسترش و توسعه سازمانى گروه نسبت به شرکت در این جنبش‏ها در رتبه دوم اهمیت قرار مى‏گیرد، هر چند چنین گروه‏هایى نسبتاً نادرند. جنبش صلحى را که به وسیله گروه «بیاکو شینکوکایى» (Byakko Shinko-Kai) ترویج مى‏شود، از جمله این گروه‏ها به شمار مى‏رود.

یکى دیگر از این جنبش‏هایى که به طور قابل توجهى در حال رشد است، جنبش «دنیاى روح» مى‏باشد که از دهه 1970 م در ژاپن پدید آمده است و به دنبال آن است که معنویت را تقویت نماید. این جنبش از جنبش‏هاى مختلف در آمریکا تأثیر پذیرفته است و به نظر مى‏رسد قابلیت جهانى‏شدن را داشته باشد.

5. آمیختگى ادیان و مذاهب

با ظهور عصر ارتباطات و اطلاعات چند رسانه‏اى، احتمال دارد که در آینده ظهور و پیدایش اشکال نوینى از ارتباطات و فنّاوریى رایانه‏اى را در عرصه دین و مذهب شاهد باشیم. از این رو، امکان شکل‏گیرى «ادیان بدون هویت ملى» که مبدأ یا مرکز مشخصى ندارند نیز وجود دارد؛ پدیده‏اى که مى‏توان آن را به عنوان «انطباق یا آمیزش نوین» توصیف کرد.

پدیده آمیختگى ادیان در جوامعى که سنت‏هاى مذهبى متعدد به طور هم‏زمان حضور دارند، امرى کاملاً طبیعى است، مانند ارتباط و آمیزش میان شینتو و بودیسم که در ژاپن به رسمیت شناخته شده و یا آمیزشى که میان نائویسم، آیین کنفوسیوس و بودیسم در چین دیده مى‏شود و نیز ارتباطى که بین بودیسم و هندویسم در نواحى گسترده‏اى از کشورهاى جنوب و جنوب شرقى آسیا وجود دارد؛ ارتباطى که بر اساس اطلاعات موجود و بدون لزوم هر گونه ارتباط خارجى میان گروه‏هاى مذهبى درگیر انجام مى‏شود.

آمیختگى، ویژگى بارز ادیان نوین ژاپنى است که بیشتر بر مطالب گرفته‏شده از شینتو و بودیسم استوارند و در تعالیم و رسوم ادیان و مذاهب سنتى ریشه دارند، هر چند در سال‏هاى اخیر برخى از ادیان نوین وجود دارند که ارکان خود را از مسیحیت وام گرفته‏اند. بودیسم بدوى، بودیسم تراوادا، اوموتو و جنبش‏هاى عصر جدید آمریکایى از جمله سنت‏هاى مذهبى هستند که با خاستگاه‏هاى کاملاً خارج از الگوى ادیان و مذاهب کهن سنتى در ژاپن مشاهده مى‏شوند.

در این بین، مذهب «اوموتو» (Omoto) که در پایان قرن نوزدهم پایه گذارى شد و بین دهه 1910 تا 1930م به اوج خود رسید، عامل مهمى در آمیختگى نوین بسیارى از ادیان متأخر بوده است و از این اعتقاد صریح طرفدارى مى‏کرده که: «همه ادیان یکى هستند» و یا «همه ادیان یک خاستگاه دارند». بسیارى از ادیان نوین این عقیده را قبول دارند و احتمال دارد که تضعیف هر تمایلى در پذیرش اجرا و ارکان انواع سنت‏هاى مذهبى مرسوم تأثیر و نتیجه چنین عقیده‏اى باشد.

نکته دیگرى که در پایان مى‏توان بیان نمود، تأثیرات شگفت عصر اطلاعات در دستیابى آسان و سریع به اطلاعات مربوط به تعالیم، آموزه‏ها و فعالیت‏هاى ادیان و مذاهب مختلف است. حتى کسانى که از تربیت تخصصى مذهبى لازم برخوردار نیستند، مى‏توانند به‏آسانى به چنین اطلاعاتى دسترسى پیدا کنند و به‏راحتى جنبش‏هاى مذهبى نوینى را شکل دهند. بدیهى است که این امر فقط به وسیله آمیختن مؤلفه‏هاى منابع مختلف دینى که در شبکه جهانى موجود است، صورت مى‏گیرد.