نگاهى به مسئله ایمان از دیدگاه  مسیحیت

 ابعاد ایمان

با توجه به تحلیل‏هاى پیش گفته و نیز تحلیل‏ها و نظریه‏هاى متفاوت دیگرى که در این زمینه وجود دارند، مى‏توان گفت: گوهر ایمان داراى سه بعد است:

 الف. بعد معرفتى: ایمان بدون داشتن آگاهى تحقق نمى‏یابد. شناخت متعلّقات ایمان شرط ایمان است. به تعبیر پولس، «لهذا، مى‏دانیم خدایى هست و به همین دلیل، به وجود او ایمان مى‏آوریم»،(37) و یا در مزمور آمده است: «آنانى که نام تو را مى‏شناسند بر تو توکّل خواهند داشت؛ زیرا اى خداوند، تو طالبان خود را هرگز ترک نکرده‏اى.»(38) بنابراین، بدون داشتن آگاهى، ایمان قدم نهادن در تاریکى، و بى‏اساس خواهد بود.(39) از این‏رو، انسان‏ها نخست باید حقیقت خداوند و عیسى مسیح را بشناسند و آن‏گاه در پرتو این آگاهى، قلبشان ایمان بیاورد. بر این اساس، ایمان دینى آن چنان نیست که برتراند راسل بیان کرده است؛ یعنى «اعتقاد به چیزى که مى‏دانید آن‏گونه نیست»،(40) بلکه بر تأمّلات عقلانى (اعتقاد به صدق یک گزاره یا قضیه) متّکى است. اعتقاد درباره اینکه «خداوند شبیه چیست و شخص چگونه با او ارتباط یابد، ایمان به خداوند و مؤمنانه زیستن، چیزى بیش از تصدیق عقلى اعتقاد به وجود خداوند و اعتقاد به کمال مطلق قدرت، علم و عدل اوست. اما ایمان به خداوند حداقل مستلزم این قبیل اعتقادات است... . ایمان دینى به هرحال، مبتنى بر اعتقاداتى است که شخص راجع به متعلّق ایمانش دارد.»(41) البته روشن است که مراد از معرفت، «باور صادق موجّه»، که هیچ شاهد مخالفى نداشته باشد، نیست.

 ب. بعد ارادى: ایمان افزون بر وجه معرفتى، متضمّن وجه ارادى نیز هست که در قالب تعهّد به موضوع ایمان و اطاعت از فرامین جلوه‏گر مى‏شود.(42) این بعد از ایمان به معناى «تسلیم کامل اراده به خداوند مسیح» است. «واژه یونانى و عبرى "ایمان"، هر دو به معناى انقیاد تام و تسلیم کامل اراده آمده است.»(43) بنابراین، ایمان از این حیث، شامل سپردن دل به خدا و پذیرفتن مسیح به عنوان نجات‏دهنده است. «اى پسرم، دل خود را به من بده و چشمان تو به راه‏هاى من شاد باشد.»(44) و آیه «بیایید نزد من، اى تمام زحمتکشان و گران‏باران، و من شما را آرامى خواهم بخشید. یوغ مرا بر خود گیرید و از من تعلیم یابید.»(45) در تشویق‏هاى کتاب مقدّس به ایمان به مسیح، عمل تسلیم شدن مستتر است. «ایمان آوردن به خداوند بودن مسیح به این معناست که او را به عنوان خداوند بشناسیم و نمى‏توانیم او را خداوند بشناسیم، مگر اینکه خودمان کنار برویم.»(46)

 ج. بعد عاطفى: این بعد از ایمان از جنس اعتماد عشق و امید است. «پس ایمان اعتماد بر چیزهاى امید داشته شده است و برهان، چیزهاى نادیده.»(47) در ایمان نجات‏بخش، افزون بر شناخت و پذیرش حقیقت انجیل، باید اعتماد به عیسى مسیح را افزود.(48) بنابراین، هرگاه سخن از ایمان به میان مى‏آید، مقصود از آن اعتمادى است که لازمه ایمان است.

«در نحوه استعمال عهد جدید نیز معناى ریشه این واژه، "اعتماد" است. این واقعیت که ایمان اساسا همان اتّکا و اطمینان به خداست، در سوره مهم قهرمانان ایمان [نامه به[ عبرانیان، باب، 11، مورد توجه قرار مى‏گیرد. ساره در آیه 11 به وعده‏هاى خدا اطمینان داشت؛ ابراهیم در آیات 17ـ19 به وعده‏هاى خداوند و هم به قدرت معجزه‏آساى او اتّکا داشت، و نوح در آیه 7 به هشدارهاى خداوند وثوق داشت که به ساختن کشتى مبادرت ورزید. همین پیام اعتماد بر قدرت و وعده‏هاى خدا، به طور آشکار در اشاره پولس به ایمان ابراهیم در [نامه به] رومیان، باب 4، آیات 16ـ18 آمده است.»(49)

اعتماد به خداوند داراى آثار فراوانى است؛ از جمله اینکه به نحو اجتناب‏ناپذیرى در حالات و رفتار متفاوت آدمى ظهور و بروز مى‏یابد، به گونه‏اى که نبود آن حالات و اعمال، از ضعف و نقصان آن اعتماد حکایت مى‏کند.(50) با توجه به همین جنبه از ایمان، مى‏توان آن را با اطاعت، امید، وفادارى، یقین و امثال آن سنجید. «اگر شخصى به فردى اعتماد کند، در این صورت، طبعا گفته‏هاى او را مى‏پذیرد، خواسته‏هاى، او را انجام مى‏دهد، به انحاى مختلف با او راز و نیاز مى‏کند، امیدوارانه چشم به وعده‏هایش مى‏دوزد، اتحاد با او را تجربه مى‏کند و مانند آن.»(51) و این همه تجلّى واقعى آن اعتماد خواهد بود.

شخصى را تصور کنید که بر روى صخره‏اى، در میان دریاى متلاطم و خروشان، به دام افتاده، به گونه‏اى که هر لحظه خطر غرق شدن او را تهدید مى‏کند. در این هنگام، از دور کشتى‏اى را مى‏بیند که به سمتش به پیش مى‏آید. شخص به آن کشتى مى‏نگرد و اعتقاد پیدا مى‏کند که آن کشتى وسیله نجات اوست (وجه معرفتى ایمان.) وقتى اضطرابش شدیدتر مى‏شود، براى بار دوم به کشتى مى‏نگرد و یقین مى‏کند که آن کشتى به موقع آمده و او به آن محتاج است و به خاطر همین، به درگاه خدا شکر مى‏کند (وجه ارادى ایمان). روشن است که براى نجات آن شخص این دو مرحله از ایمان، کفایت نمى‏کنند، او باید به آن کشتى اعتماد کند و به قصد نجات سوارش شود. از این‏رو، اگر به دنبال کشتى نرود و به آن اعتماد نکند و سوارش نشود، آن کشتى هیچ سودى به حال او نخواهد داشت و هرگز به ساحل سعادت و نجات نخواهد رسید (وجه عاطفى ایمان.)(52)

 متعلّقات ایمان

در فرهنگ مسیحى، نه فقط خدا، بلکه عیسى مسیح نیز متعلّق شایسته ایمان تلقّى مى‏گردد: «ما به عیسى مسیح ایمان آورده‏ایم تا از راه ایمان به مسیح، مورد قبول خدا واقع شویم.»(53) بولتمان درباره تعلق ایمان به خدا و مسیح مى‏نویسد: «خدا و مسیح در نزد مؤمن، دو متعلّق متفاوت ایمان نیستند که یا هم رتبه باشند و یا یکى از دیگرى تبعیت کند. بر عکس، خدا خود، ما را به مسیح پیوند مى‏دهد.»(54)

ایمان به مسیح به عنوان «خدا»، شامل ایمان به معجزه رستاخیز او نیز مى‏شود. پولس رسول شرط رسیدن به رستگارى را این‏گونه بیان مى‏کند: «سخن این است که ما اعلام‏مى‏کنیم: اگر با زبان اقرار دارید که "عیسى خداست"، و اگر در قلبتان ایمان دارید که خدا او را پس از مرگ زنده کرده، در این صورت، رستگار خواهید شد؛ زیرا ایمانى که منجر به حقانیت مى‏شود، در قلب جاى دارد و اقرارى که به رستگارى مى‏انجامد، بر زبان جارى است.»(55)

در این گفته، پولس افزون بر مشخص نمودن ماهیت ایمان، که وى آن را پذیرش قلبى و اقرار زبانى مى‏داند، متعلّق ایمان را اعتقاد به عیسى و رستاخیز او مى‏داند. بولتمان در این مورد مى‏نویسد: «روشن است که تصدیق عیسى به عنوان خدا به همراه تصدیق معجزه رستاخیز او، یعنى پذیرش صدق این معجزه، ویژگى اصلى ایمان مسیحى است. این دو آموزه، وحدتى درونى به وجود مى‏آورند. رستاخیز صرفا یک واقعه فوق‏العاده استثنایى نیست، بلکه واقعیتى مربوط به رستگارى بشر است که به واسطه آن، عیسى پروردگار گردید. طبعا به لحاظ وحدت درونى، یا یکى از آموزه‏ها را مى‏توان به تنهایى بیان کرد، یا واقعه رستگارى را مى‏توان به نحوى متفاوت یا واضح‏تر بیان نمود. این کلیّت همواره در نظر است.»(56)

 آثار ایمان

ایمان آثار و نتایج بى‏شمارى دارد که به چند نمونه آن اشاره مى‏شود:

الف. اطمینان: وقتى انسان به وعده‏هاى کلام خدا ایمان بیاورد در او اطمینان به وجود مى‏آید که بر اثر آن صلح و سلامتى،(57) آرامش(58) و شادى(59) پدید مى‏آید.(60)

 ب. اتحاد با مسیح: به واسطه حلول روح‏القدس در قلوب، مسیح در ما ساکن مى‏شود و با ما زندگى مى‏کند. «لکن شما در جسم نیستید، بلکه در روح، هر گاه روح خدا در شما ساکن باشد و هرگاه کسى روح مسیح را ندارد، وى از آن او نیست و اگر مسیح در شماست، جسم به سبب گناه مرده است و اما روح به سبب عدالت [داراى [حیات است و اگر روح او، که عیسى را از مردگان برخیزانید در شما ساکن باشد، او که مسیح را از مردگان برخیزانید، بدن‏هاى فانى شما را نیز زنده خواهد ساخت به روح خود که در شما ساکن است.»(61)

 ج. فهم حقایق دینى: یکى از نتایج ایمان این است که انسان حقایق دینى را به گونه‏اى مى‏فهمد که مى‏تواند فضل و جمال الهى را مشاهده کند و به معناى آن آگاه شود.(62) بر اثر این فهم، مؤمن به درجه یقین نایل مى‏آید. یقین از گوهر ایمان نیست، اما از توابع نیکوى آن به شمار مى‏آید.(63)

 د. محبّت: محبت به خدا و مسیح و روح‏القدس از نتایج ضرورى ایمان است. وقتى فرد فهمید که خداوند از روى لطف و محبت، فرزند یگانه خود، عیسى مسیح، را به فریادش رسانده، تا با فدا نمودن جانش او را نجات دهد، قلب خود را از محبت او پر ساخته، زندگى‏اش را براى او خاضع مى‏گرداند. از این‏رو، گفته شده است که ایمان با محبت عمل مى‏کند و قلب را پاک مى‏سازد. و تعلیم رسولان این بود که ایمان بدون محبت ناشدنى است؛ زیرا بدون ایمان در زیر حکم و داورى شریعت قرار داریم و تا وقتى که این‏گونه باشیم، دشمن خداییم و ثمره دشمن خدا بودن، مرگ است... .(64)

 ه. کارهاى نیکو: ایمان لزوما کارهاى نیکو مى‏آفریند. سیرت نیکو، کردار شایسته و اطاعت از خدا نشانه‏هاى ایمان حقیقى‏اند و بدون این نشانه‏ها، ایمان کم سو و مرده مى‏نماید.(65) عیسى فرمود: «بگذارید نور شما بر مردم بتابد تا اعمال نیکوى شما را دیده پدر شما، که در آسمان است، تمجید نمایند.»(66)